تغييرات عملكرد دانه و ويژگي‌هاي فيزيولوژيك مرتبط با آن در ارقام گندم اصلاح شده بين سال‌هاي 1320 تا 1380 در ايران

Changes in Grain Yield and Associated Physiological Traits in Iranian Wheat (Triticum aestivum L.) Cultivars Released During 1940-2000

به منظور آگاهي از تغييرات صفات مورفولوژيك و فيزيولوژيك در طي اصلاح گندم در فاصله سال‌هاي 1320 تا 1380 در كشور و تعيين رابطه اين صفات با افزايش عملكرد دانه، آزمايشي با استفاده از 15 رقم گندم از ارقام اصلاح شده در 60 سال گذشته در شهرستان ارسنجان (شمال شرق شهرستان شيراز) در دو سال زراعي 85-1384 و 86-1385 طراحي و اجرا گرديد. نتايج آزمايش نشان داد كه بين سال معرفي رقم و عملكرد دانه رابطه معني‌داري وجود داردp<0/01 ,0/912 =r). شاخص برداشت و عملكرد بيولوژيك به‌طور معني‌داري افزايش يافته است. تغييرات سرعت فتوسنتز در اين دوره معني‌دار نبود، ولي سرعت تعرق و هدايت روزنه‌اي به‌طور معني‌داري افزايش يافته است. افزايش معني‌دار شاخص كلروفيل برگ در اين دوره حاكي از آن است كه در ارقام جديد، ميزان كلروفيل برگ افزايش يافته است. از ميان اجزاي عملكرد تعداد دانه در سنبله به‌طور معني‌داري افزايش يافته، تعداد سنبله در مترمربع افزايش يافته اما اين افزايش معني‌دار نبود. هم‌چنين ارتفاع بوته به‌طور معني‌داري كاهش يافته است. به‌طور كلي نتايج حاكي از آن است كه در اين دوره افزايش شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله، هدايت روزنه‌اي، سرعت تعرق و كاهش ارتفاع بوته بيشترين نقش را در افزايش عملكرد دانه گندم در كشور داشته‌اند. نقش عملكرد بيولوژيك و تعداد سنبله در واحد سطح (افزايش پنجه زني) در افزايش عملكرد تا حدودي كمتر بوده است. به نظر مي‌رسد شاخص برداشت به سقف ميزان خود نزديك شده ولي همچنان امكان افزايش عملكرد از طريق شاخص برداشت وجود دارد.

In order to study changes in morphophysiological traits of wheat cultivars released from 1940 to 2000 in Iran and to determine the association of these traits with grain yield, an RCBD experiment was conducted with 15 wheat cultivars released during past 60 years in Arsanjan (Fars province) in 2006 and 2007. Results indicated that grain yield increased significantly during these 60 years (r=0.912, P<0.01). HI and BY increased significantly with increasing grain yield. The changes in photosynthesis rate were not significant during this period, but transpiration rate and stomotal conductance in recent cultivars increased significantly. Chlorophyll index also increased in new cultivars. Among yield components, grain number per ear increased significantly, but increase in ear number was not significant. Plant height decreased significantly in new cultivars. The results showed that during wheat breeding in Iran, increasing HI, grain number per ear, transpiration rate, stomatal conductance and decreasing plant height had the highest role in wheat yield increase. The role of BY and ear number per area were lower in grain yield increase. It seems that present HI values are near the highest possible value, but the opportunity for increasing grain yield by mean of HI is still possible.