شناسايي صفات مؤثر بر عملكرد سيب‌زميني با استفاده از روش‌هاي آماري چند متغيره در شرايط تنش و عدم تنش خشكي

Detection of Traits Affecting Potato Yield under Drought Stress and Non-Stress Conditions by Multivariate Analyses

تجزيه مؤلفه‌ها و تحليل عاملي، كاربرد وسيعي در علوم مختلف به خصوص در علوم كشاورزي دارند. جهت بررسي مؤثرترين صفات و نيز عوامل پنهاني دخالت كننده در ايجاد تنوع بين ارقام سيب‌زميني، دو آزمايش جداگانه در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو محيط بدون تنش و همراه با تنش خشكي در سال 1381 به اجرا گذاشته شد. انجام رگرسيون مرحله‌اي براي كليه صفات اهميت و نقش تعيين كننده صفات طول ساقه، تعداد ساقه و عرض برگچه را بر عملكرد ژنوتيپ‌ها در محيط بدون تنش نشان مي‌دهد. در محيط تنش نيز صفات طول ساقه، تعداد برگ و طول برگچه وارد مدل رگرسيوني شدند. صفت طول ساقه در هر دو مدل قرار گرفت كه بيانگر اهميت اين صفت در انتخاب براي عملكرد بالا در ارقام سيب زميني مي‌باشد. در اثر تجزيه مؤلفه‌هاي اصلي در هر دو محيط آزمايشي صفات تعداد ساقه، طول برگچه و عرض برگچه به عنوان مؤثرترين صفات در ايجاد تنوع بين ارقام شناسايي شدند. با توجه به اين‌كه در هر دو محيط تعداد ساقه در مؤلفه‌هاي اول داراي ضريب بزرگ‌تري مي‌باشد و با توجه به اهميت آن در افزايش عملكرد،‌ به عنوان يك صفت مؤثر در عملكرد ارقام سيب‌زميني معرفي مي‌شود و بايستي در برنامه‌هاي اصلاحي نسبت به ساير صفات مورد توجه قرار گيرد. با انجام تجزيه و تحليل عامل‌ها در هر دو محيط، دو عامل مهم شناسايي شدند كه در محيط بدون تنش عامل اول «سطح برگ» و عامل دوم «وضعيت ساختاري» معرفي گرديد. در محيط تنش نيز عامل اول «سطح فتوسنتزي» و عامل دوم «وضعيت ساختاري» تعيين گرديد. بنابراين با توجه به دو عامل اول، در انتخاب گياهان مناسب براي شرايط تنش مي‌بايست به صفات مربوط به سطح فتوسنتز كننده توجه نمود و عامل ساختاري در درجه دوم اهميت قرار دارد.

Factor and principal component analyses are widely used in different sciences especially in agricultural science. To determine the factors that create variation between potato cultivars, in normal (non-stress) and water deficit (stress) conditions, two experiments were conducted in the form of randomized complete block design with three replications in summer 2002. Stepwise regression analysis showed that in normal conditions, stem length, number of stems/plant and leaflet width contributed significantly to yield. In stress condition, other than stem length and number of leaves/main stem, leaflet length also entered the model. As is evident, stem length had a detrimental effect on tuber yield in both stress and non-stress conditions. So, this trait could be used as an important criterion for the selection of high yielding genotypes. Principal component analysis revealed that number of stem, leaf length and leaf width were important traits creating variability between potato cultivars, especially number of stem that had high coefficients in the first principal for both environments. Factor analysis distinguished two factors in normal environment named leaf surface and structural attitude factors, and also two factors in stress environment called photosynthetic surface and structural attitude. Therefore, these factors should be intervened and attended to in breeding programs.