مصدر، اسم مصدر و حاصل مصدر از ديدگاه سرنمون رده شناختي

A Typological Prototype Approach to Infinitives, Verbal Nouns and Hâsele Masdar

در دستورهاي سنتي زبان فارسي در كنار مصدر، دو مقوله اسم مصدر و حاصل مصدر نيز مطرح شده اند. اختلاف نظرهاي زيادي در مورد تعلق مصدر به فعل يا اسم در ميان دستورنويسان و زبان شناسان وجود دارد. در مورد اسم مصدر و حاصل مصدر نيز ديدگاه هاي متفاوتي به چشم مي خورد. در اين مقاله اين مقوله ها بر اساس سرنمون رده شناختي مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. بر اساس رويكرد كرافت (2003) طبقه معنايي واژگان به تنهايي قادر به تعيين مقوله واژگاني كلمات به صورت بين زباني نيست و علاوه بر آن نقش كنش گزاره اي نيز بايد در نظر گرفته شود. در اين تحقيق نشان داده مي شود كه مصدر از نظر داشتن كنش گزاره اي ارجاع مانند اسم است، اما از نظر طبقه معنايي به فعل شباهت دارد. اسم مصدر نيز از اين نظر مانند مصدر است، اما ويژگي هاي اسمي بيشتري دارد. آنچه به عنوان حاصل مصدر در دستور سنتي مطرح است هيچ ارتباطي با طبقه معنايي مصدر و اسم مصدر يعني كنش ندارد. نتيجه اين پژوهش اين است كه در كنار سه مقوله واژگاني اسم، فعل و صفت مقوله هاي ديگري وجود دارد كه از نظر طبقه معنايي و كنش گزاره اي تركيبي از ويژگي هاي مربوط به اين سه مقوله تلقي مي شوند. اين مقاله نشان مي دهد كه رويكرد سرنمون رده شناختي كرافت يك فضاي مفهومي جهاني را به دست مي دهد كه بر همه زبان ها قابل اعمال است. با اين وجود تركيب هاي غير سرنمون طبقه معنايي و كنش گزاره اي گاهي بيش از يك مقوله را در زبان هاي خاص در خود جاي مي دهند. نقشه معنايي مورد نظر كرافت قادر به تمايز مصدر و اسم مصدر در زبان فارسي نيست، زيرا اين دو مقوله داراي مولفه هاي مشتركي هستند. در چنين مواردي با استفاده از معيارهاي صوري و نقشي مي توان اين مقوله ها را متمايز نمود. اين تحقيق نشان مي دهد كه بزرگترين ضعف سرنمون رده شناختي كرافت اين است كه فضاي مفهومي مقوله هاي واژگاني را به دو بخش يعني نقاط بي نشان و نقاط حاشيه اي تقسيم مي كند و قادر نيست معياري را براي درجه بندي ميزان بي نشان بودن يا حاشيه اي بودن به دست دهد.

Traditional Grammarians have recognized three categories in Persian including infinitive, verbal noun and Hâsele Masdar(HM).There have been much debates on the nature of these categories especially concerning their inclusion in the category of verbs or nouns. In this paper these categories are studied within the framework of the typological prototype. According to Croft(2003) the semantic class of words alone cannot distinguish parts of speech cross-linguistically. Instead, another criterion named propositional act function is required. The semantic class includes objects, properties and actions. The propositional act functions are reference, predication and modification. It will be demonstrated that the category of infinitive and verbal noun are both a combination of action and reference. HM is not a subclass of infinitive at all, because it lacks the semantic feature of action. What has been called HM in traditional grammar is indeed the result of a derivational process with the aid of the suffix –i creating nouns from adjective and adjectves from nouns. The typological prototype approach provides a universal conceptual space for parts of speech that works cross-linguistically . However, the non- prototypical combinations of semantic class and propositional act functions often embrace more than one member in individual languages. In such cases we can distinguish different categories using formal and functional criteria.