اثر تغيير كاربري و چراي مفرط بر هدررفت برخي از شكل‌هاي فسفر خاك در دو منطقه از زير حوزه آبخيز ونك

Effect of Land Use Shifting and Overgrazing on Loss of Selected Soil Phosphorus Forms in Two Regions of Vanak Watershed

عمليات و مديريت كشاورزي اغلب باعث ايجاد تغييرات فاحشي در پوشش گياهي، توليد بيومس، مواد آلي خاك، چرخه عناصر غذايي و پويايي فسفر خاك مي شود. در اين پژوهش تأثير تخريب پوشش گياهي بر مقدار شكل‌هاي آلي و معدني لبايل، نسبتاً لبايل و غير لبايل فسفر و هم‌چنين مقدار فسفر كل آلي و معدني خاك بررسي شد. نمونه هاي خاك از عمق 10-0 سانتي‌متري از سه كاربري مرتع با پوشش گياهي نسبتاً خوب (25-20 درصد)، مرتع با پوشش گياهي ضعيف (10-5 درصد) و ديمزار در زير حوزه سولگان و دو كاربري مرتع با پوشش گياهي نسبتاً خوب (30-25 درصد) و مرتع با پوشش گياهي ضعيف (10-5 درصد) در سادات‌آباد جمع‌آوري شد. نتايج نشان داد كه مقدار فسفر كل آلي خاك به ترتيب 18/2 و 23/9 درصد در كاربري ديمزار و مرتع با پوشش گياهي ضعيف در سولگان و 40/8 درصد در مرتع با پوشش گياهي ضعيف در سادات آباد نسبت به مرتع با پوشش نسبتاً خوب كاهش يافته است. فرم‌هاي آلي فسفر در اثر تخريب مراتع تغيير بيشتري نسبت به فرم‌هاي معدني داشت، به‌طوري‌كه در سولگان شكل‌هاي آلي لبايل، نسبتاً لبايل و غير لبايل فسفر به ترتيب 72/3، 24/3 و 7/1 درصد در كاربري ديمزار و 42/1، 13/9 و 12/9 درصد در كاربري مرتع با پوشش گياهي ضعيف نسبت به مرتع با پوشش گياهي نسبتاً خوب كاهش يافت. در سادات آباد نيز در اثر چراي بي رويه دام و كاهش پوشش گياهي مقدار اين شكل‌ها به ترتيب 64/4، 35/7 و 44/4 درصد نسبت به مرتع با پوشش گياهي نسبتاً خوب كاهش يافت. نتايج اين پژوهش نشان داد كه تخريب پوشش گياهي تأثير قابل توجهي بر مقدار ذخاير فسفر خاك دارد. با كاهش ذخاير نسبتاً مقاوم و مقاوم فسفر در خاك توانايي خاك در عرضه فسفر قابل دسترس كاهش يافته و از قدرت باروري و حاصل‌خيزي خاك در دراز مدت كاسته مي‌شود.

The forms and dynamics of soil phosphorus can be greatly affected by land use changes, which often involve changes in vegetation cover, biomass production and nutrient cycling in the ecosystem. Present research evaluates the impact of land use change on the amount of total organic and inorganic P, labile, moderately labile and nonlabile P pools in semiarid soils of central Zagros. Samples were collected from surface soils (0-10 cm) of i) of moderately degraded pasture (20-25% plant cover), ii) highly degraded pasture (5-10 % plant cover), and iii) cultivated field (10 years) in Soolegan sub watershed and i) moderately degraded pasture (25-30 % plant cover) and ii) highly degraded pasture (5-10 % plant cover) in Sadat Abad sub-watershed. Significantly (P<0.05) low amounts of total organic P were found following cultivation (23.9%) and overgrazing (18.2 and 40.8 %) in Soolegan and Sadat Abad, respectively. The largest depletion of labile organic P (NaHCO3-Po) (72.3%) and moderately labile organic P (H2SO4-Po plus NaOH-Pi) (24.3%) were observed in cultivated rainfed land in Soolegan. Overgrazing led to decrease in labile organic P (42.1 and 64.4%), moderately labile organic P (13.9 and 35.7%) and nonlabile organic P (NaOH-Po) including moderately resistant and resistant organic P (12.9 and 44.4%) in Soolegan and Sadat Abad, respectively. Our results showed that degradation of natural plant cover cause to depletion in the soil P pools. Decreasing the amounts of moderately resistant and resistant P pools led to a decline in soil productivity and fertility.