ماه هاماوران يا شاه هاماوران؟ (تصحيحِ يك ضبط در داستان رستم و اسفنديار)

?Moon of Hamavaran or King of Hamavaran

در داستان رستم و اسفنديار كتايون براي اين­كه مانعِ رفتنِ پسرش اسفنديار به سيستان و رويارويي با رستم بشود خدمات و پهلواني­ هاي رستم را يادآوري مي ­كند و از جمله مي ­گويد: «همان ماه هاماوران را بكشت/نيارست گفتن كس او را درشت» در اين بيت منظور از تركيب «ماه هاماوران» سودابه است و با اين­كه فقط در يك نسخه (لندن/ بريتانيا 675 ه.ق) آمده در همۀ چاپ ­هاي معتبر و نيمه معتبرِ شاهنامه انتخاب شده است، امّا نگاشتۀ بيش­ترِ دست­نويس­ ها، «شـاه هاماوران» است كـه فقـط در بعضي چاپ­ هاي سنگي و كم اعتبارترِ شاهنامه ديده مي­ شود. چون در گزارش نبرد هاماوران در شاهنامه، شاه هاماوران از رستم زنهار مي­ خواهد و به دست او كشته نمي­شود مصحّحان، وجهِ «شاه هاماوران» را نادرست انگاشته و رها كرده­اند، در حالي كه بررسيِ منابعِ متعدّدِ فارسي و عربي نشان مي­دهد كه از داستان جنگ هاماوران چند روايت (حدّاقل سه گزارش) مختلف وجود دارد كه در بعضي از آن­هـا شاه هـامـاوران زنده مي­ماند و در برخي ديگر به دست رستم كشته مي ­شود. مأخذِ اشارۀ بيتِ مذكور دستۀ دوم از رواياتِ مربوط به عاقبت كار پادشاه هاماوران و مستند بر مآخذ اصيل و حتّا كهن ­تر از شاهنامه است كه اتّفاقاً در بيتي ديگر از داستان رستم و اسفنديار هم بازتاب يافته است. بر اين اساس ضبط «شاه هاماوران» كه بِظاهر نادرست مي­نمايد به لحاظِ داستاني معتبر است و از نظر ضوابط تصحيح متن نيز به دليلِ استناد بر اكثر نسخ و دشوارتر بودن نسبت به وجه «ماه هاماوران» بايد در متنِ نهاييِ شاهنامه بيايد.

In the tale of Rostam and Esfandyar, Katayun in order to stop Esfandyar from going to Sistan and confront Rostam reminds him of Rostam’s heroic deeds and his services to save Iran and thus states: “He who killed the moon of Hamavaran/person had the audacity to question him”.In this couplet the moon of Hamavaran means Sudabeh and although this couplet appear in only one copy (in London, Britain 675Hijra) in all authentic and semi authentic editions of Shahnameh had been chosen. However in most manuscripts it is the king of Hamavaran which exists and this is encountered in merely certain stone and less authentic Shahnameh editions. Since in the report about the battle of Hamavaran in Shahnameh, the king of hamavaran begged Rostam for mercy and thus is not killed by him, editors regarded the version of King of hamavaran as incorrect and ignore this possibility whereas the study of various Farsi and Arabic sources indicate that from the story of the battle of hamavaran several versions at least three different reports exist in some of them the king of Hamavaran stays alive and in some other gets killed by Rostam. The reference for the aforementioned couplet above belongs to the second group of narratives related to the final destingy of King of hamavaran and is documented and based on the authentic and genunine source even earlier than Shahnameh which is also reflected in another couplet in the tale of Rostam and Esfandyar. Based on this latter evidence the register of “King of Hamavaran” which apparently seems incorrect, from the story’s point of view is reliable and also as far as criteria for the correction of the text are concerned since most editions agree and rely on the latter authentic source and the fact that it is more complex than the register “Moon of Hamavaran”,King of Hamavaran should be included in the final text of Shahnameh.