سير استكمالي مصرع هاي تكراري حافظ

Evolutionary promotion of Hafiz’s repeated lines

اين كه شاعران برخي سروده­ هاي خود را تكرار كنند، امري رايج است. در اشعار حافظ نيز، هفده مصراع و يك بيت تكراري در هم ريخته، وجود دارد. به نظر مي­رسد تكرار اين اشعار اتفاقي نبوده و حافظ اهدافي مشخص را پي مي­ گرفته ­است. حال مساله اين است كه حافظ از تكرار اين اشعار چه اهداف فكري و اغراض بلاغي را در نظر داشته­ است؟ در اين مقاله با روش تحليلي توصيفي به اين موضوع پرداخته شده ­است. تاريخ دقيق سروده ­هاي حافظ مشخص نيست و نمي ­توان تقديم و تاخير اين ابيات را به صورت قطعي مشخص كرد، اما بررسي بلاغي و دقت در سير عمودي و افقي اشعار و ابياتي كه مصراع­ هاي تكراري در آنها آمده، روشن مي­سازد برخي از اين ابيات از ديدگاه هنري و فكري نسبت به مشابه خود تفاوت و در اغلب موارد برتري دارند. از آن­جا كه مي­دانيم خواجه اشعار خود را همواره نقد واصلاح مي­ كرده است، مي­توان حدس زد ابياتي كه از ديدگاه بلاغي و فكري پخته ­تر و غني­ ترند و رنگ و بويي از ادب صوفيانه دارند، متاخرترند. چرخش ديدگاه هنري، بلاغي و فكري حافظ، با توجه به افزايش سن و سال، تحولات سياسي و اجتماعي عصر او از مهم­ترين عوامل تاثيرگذار در تكرار اين مصرع ها (يا تغيير يك كلمه در مصرع) و تغيير مصرع ديگر بيت است.

It is a common tradition among poets to repeat some of the lines in their poems. There are also seventeen repetitive couplets and one verse in Hafiz poems which is not in order. It seems that the repetition of these poetic lines has been deliberate and follows certain aims. Now the point here is what rhetorical aims and purposes Hafiz had had to do this deliberate repetition. In this article, the descriptive-analytic method this issue been discussed. Since the exact history of Hafiz’s poems isn’t clear, we can't certainly identify the precedence and consequence of his verses, but an eloquent survey and care in the vertical and horizontal processes in his poems and verses which have repetitive couplets makes clear that some of these verses in relation to their counterparts are different and often have a reference to the mental and artistic approaches. Since he always reforms and looks critically at his poems, we can conclude that verses which are mentally and eloquently richer and more experienced have been composed after other verses. This turn in his artistic and rhetorical views, regarding his increased age and the socio-political changes of his time is one of the reasons for this rhetorical repetition (or with the change of words in the verse lines).