عقلانيت طيفي اسلامي در مقابل نظريه انتخاب عقلايي اقتصاد متعارف

نظرية «انتخاب عقلايي» با دو رويكرد عمدة پي‌جويي «نفع شخصي» و «سازگاري دروني انتخاب‌ها»، يكي از پايه‌اي‌ترين فروض علم اقتصاد متعارف بوده و همواره از سوي اقتصاددانان متعارف و مسلمان اشكالاتي بر آن مطرح شده است. اقتصاددانان متعارف و اسلامي براي معرفي جايگزيني مناسب براي اين نظريه، درصدد ارائة تعريف جديدي از «عقلانيت اقتصادي» برآمده‌اند. در اين مقاله، با روش تحقيق «توصيفي- تحليلي»، نظرية «عقلانيت طيفي اسلامي» معرفي شده است. بنا به فرضيه مقاله، عقلانيت در رويكرد اسلامي، هم از لحاظ هنجاري و هم اثباتي، مفهومي طيفي دارد. بر اساس رويكرد عقلانيت طيفي اسلامي، انتخاب عقلايي از نگاه هنجاري، انتخابي است كه داراي چهار مؤلفه: تبعيت از تكاليفِ اقتصادي الهي، منفعت‌گرايي فراگير، محاسبه‌گري جامع، و جمع‌آوري اطلاعات در حد علم و يقين باشد. اين نظريه از نگاه اثباتي نيز تشكيكي بودن عقلانيت افراد را مطرح مي‌كند. بر اين اساس، انسان مسلمان عاقل در صورت مواجهه با گزينه‌هاي مختلف، ممكن است انتخاب‌هايي با درجات متفاوت عقلانيت داشته باشد؛ هرچند كه برخي از اين انتخاب‌ها، عاقلانه‌تر از انتخاب‌هاي ديگر محسوب مي‌شود.