تحليل الگوهاي فضايي پراكنده رويي در منطقه كلان شهري تهران

Analysis of Spatial Patterns of Sprawl in Tehran Metropolitan Region

مناطق كلان‌شهري به‌عنوان پديده‌اي نوظهور در مقايسه‌ي ديگر شيوه‌هاي سكونت انساني داراي روند شكل‌گيري و گسترش سريع‌تري در عرصه‌هاي مختلف است. هر منطقه‌ي كلان‌شهري با توجه به ويژگي‌ها و شرايط محيطي خود مي‌تواند از الگوي رشد متفاوتي پيروي كند. بررسي ادبيات موجود در اين زمينه نشان مي‌دهد كه نمي‌توان الگوي ثابت و مشخصي براي تمامي مناطق كلان‌شهري ارائه كرد. ازاين‌رو بايستي بوسيله‌ي شاخص‌هايي به سنجش ميزان شكل‌گيري و گسترش پراكنده‌رويي در مناطق كلان‌شهري پرداخت. بر اين مبنا هدف اصلي در اين تحقيق شناسايي و بكارگيري سنجه ي پيوستگي فضايي-عملكردي به عنوان يكي از عوامل تاثير گذار بر شكل گيري و گسترش اين پديده است. با توجه به دو بخشي بودن اين سنجه، دو دسته ي اصلي از روش ها مورد استفاده قرار گرفته است. در تحليل پيوستگي فضايي از شاخص آنتروپي شانون استفاده شده است كه با استفاده از آن ميزان پيوستگي فضايي در طي سال هاي مختلف مورد سنجش قرار خواهد گرفت. در تحليل پيوستگي عملكردي از تحليل شبكه استفاده شده است كه بر اساس آن شاخص ميزان جريان ميان عناصر فضايي منطقه به عنوان عامل پيوستگي عملكردي شناخته مي شود. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه گسترش پديده ي پراكنده رويي رابطه اي مستقيم با پيوستگي فضايي-عملكردي دارد. به طوري كه شهر تهران و كرج به‌عنوان دو نقطه ي مسلط در منطقه‌ي كلان‌شهري تأثيرات ويژه‌اي بر اين الگو داشته‌اند. اين نتايج نشان ميدهد با گسترش و توسعه‌ي كرج به‌عنوان نقطه ي مسلط در محدوده‌ي پيراموني خود و همكاري با شهر تهران در كنار وابستگي عملكردي، مجموعه‌ي شهري قوي با مركزيت شهري تهران شكل گرفته و مناطق پيراموني در دوره‌هاي قبل به محدوده‌هاي توسعه‌يافته ي پيوسته در حال تبديل هستند.

In comparison to the other human residence styles, metropolitan areas as an emerging phenomenon are subject to a faster formation and development procedure concerning different aspects. Considering different patterns, the research is focused on growth in these areas and observing new forms of development, how development takes place and how development patterns are followed. Every metropolitan area is capable of following a different development pattern according to its own characteristics and environmental conditions. Quality of formation of development patterns in one area depends on limitations of residence area and facilities existing there, as well as many human variables. In order to recognize basic concepts of Urban Sprawl, the research examined formation process and development of spatial organization, spatial patterns identification in metropolitan areas, in addition to the factors and characteristics of this phenomenon. Various regional metropolitan features of Tehran in terms of physical in addition to social and population development, infrastructures and transportation, physical links and inter residential communications as well as product flow were also subject of this investigation. The results show that underlying and population network in Tehran metropolis plays an essential role in formation and development of Urban Sprawl phenomenon, in a way that specified pattern of sprawl in Tehran metropolitan area demonstrates conformity with a specific pattern during different years, which is due to various impacts made by measures. However, as the two flat points in metropolitan area, Tehran and Karaj have had special effects on this pattern. That is, dispersed development areas in previous periods are transforming into contiguous developed areas. Assessments made in one year period of 2011, indicates that the same effects are the reason for transfer of Urban Sprawl phenomenon to outer regions of Tehran metropolitan area.