واكاوي مفهوم جهاد و مصاديق آن در دوره صفويه

An Analysis of the Concept of Jihad and its Various Manifestations in the Safavid Era

جهاد در دين مبين اسلام از تكاليفي است كه با شرايط خاص و رعايت ضوابط ويژه و كاملاً برنامه‌ريزي شده انجام مي‌گيرد و به سبب ماهيت اجتماعي، سياسي و امنيتي‌اش بدون حضور حاكم اسلامي امكان‌پذير نيست؛ چنانكه مشروعيت آن منوط به اذن امام معصوم (ع) در عصر خود و فقيه عادل در عصر غيبت است. در دورۀ صفويه نيز جهاد از سوي اكثر فقها در زمان غيبت جايز شمرده نمي‌شد. با وجود اين، در تمام دورۀ صفويه جهاد به‌عنوان يك شعار و محرك در جنگ‌ها شناخته مي‌شد و مورد استفاده قرار مي‌گرفت. از اين رو، اين مفهوم و مصاديق‌اش در دورۀ صفويه نياز به بررسي و واكاوي دارد. در نتيجه، اين مقاله، حولِ محور اين پرسش شكل گرفته كه جهاد در دورۀ صفويه در چه معنا و مفهومي به كار رفته و چه مصاديقي داشته است؟ در پاسخ، مقاله اين مدعا را طرح مي‌كند كه با وجود مخالفت اكثر علما و فقهاي عصر صفوي، مبني بر جايز نبودن جهاد در عصر غيبت، شاهان صفوي متناسب با شرايط پيش آمده يا از فقها اذن جهاد مي‌گرفتند و يا بدون اذن آنها، با شعار جهاد به نبرد با دشمنان داخلي و خارجي، اعم از مسلمان و غيرمسلمان مي‌پرداختند. اين پژوهش با تكيه بر رساله‌هاي فقهي، نامه‌ها، اسناد و منابع تاريخي و با روش توصيفي - تحليلي سعي در تبيين و واكاوي مفهوم جهاد و مصاديق آن در دورۀ صفويه دارد.

In Islam, Jihad is considered as a duty that is carried out with special conditions and specific regulations and is not possible, because of its social, political and security nature, without the availability of Islamic ruling. So its legitimacy is subject to the permission of Imam in his age and righteous Faghih in his absence. During the Safavid era, Jihad was not allowed by most of jurists in Imam’s absence. However, Jihad was known and used as a device and driving power in wars during the Safavid era. This paper aims to answer the question: what Jihad meant in Safavid era and what manifestations it had? In response, the paper claims that despite the opposition of the majority of Safavid scholars and jurists, Safavid kings, in accordance with the condition got the jurist’s permission, or without it and fight against internal and external, Muslims and non-Muslims enemies with the slogan of Jihad. This paper tries to explain and explore the concept of Jihad and its various manifestations in the Safavid era according to legal treatises, letters, documents and historical sources.