بررسي جايگاه منصب مهرداري در آستان قدس رضوي از دوره صفوي تا قاجار

Seal-Holder Position in Astan-e Quds-e Razavi from the Safavid to the Qajarid Era

منصب مهرداري از مشاغل مهم ديواني در تشكيلات اداري آستان قدس رضوي تا پايان دورۀ قاجار بوده‌است. مهرداران از معتمدان متوليان آستان قدس محسوب مي‌شدند. با رواج امضاء در دورۀ پهلوي شغل مهرداري منسوخ شد. هدف: اين پژوهش با استناد به اسناد آستان قدس رضوي به بررسي پايگاه اجتماعي، فرهنگي، علمي و اقتصادي مهردار به‌عنوان يك شغل مهم ديواني، و نحوۀ انتصاب و شرح وظايف و تعداد مهرداران آستانه و ميزان پرداخت مواجب به آن‌ها، القاب آن‌ها و… در سه دورۀ صفوي، افشار و قاجار مي‌پردازد. روش/ رويكرد پژوهش: اين مقاله با روش تحقيق كتابخانه‌اي با رويكرد اسنادي به‌صورت توصيفي-تحليلي و با استفاده از اسناد و مدارك آرشيوي و منابع اصلي نوشته شده‌است. يافته‌ها و نتيجه‌گيري: يافته‌ها نشان مي‌دهد كه مهردار آستانه جايگاهي پايين‌تر و محدودتر از مهردار تشكيلات ديواني دربار داشته‌است. مهردار اغلب از رجال بانفوذ خراسان و مشهد –داراي پايگاه اجتماعي، علمي، فرهنگي و اقتصادي بالا- انتخاب مي‌شد و اثر مهرش بر اسناد -به‌ويژه در دورۀ قاجار- تصديق و تأييدي مطمئن بر مضمون اسناد آستان قدس محسوب مي‌شد. علاوه‌براين، مهردار مسئول نگهداري مهرهاي آستانه نيز بود. انتصاب مهردار و اعطاي لقب به او در دورۀ صفوي از سوي دربار و در دورۀ قاجار توسط متولي آستانه انجام مي‌شد.

Purpose: This paper explores the social, cultural, and economic rank of the position of seal-holder in the shrine of the 8th Shia Imam (=Astan-e Quds-e Razavi) in Mashad during from 16th to early 20th century. Method and Research Design: Data for this paper was collected from archive documents and library sources. Findings and Conclusion: The position was granted to prominent citizens. Although it was inferior compared to that of its counterpart in the kings’ courts, the Astan’s seal-holder was locally a high ranking position with considerable influence in the whole country. During the Safavids (16th and 17th centuries) the kings appointed the seal-holder. During the Gajarids he was appointed by Motavalli Astan-e Quds-e Razavi (=the Custodian of the Shrine) The seal on every document was a non-arguable sign of authenticity. The position became obsolete after the practice of signing instead of sealing documents became common in the Pahlavi era.