محمدعلي پاشا پيشگام نوسازي و نوگرايي در مصر و تلقي وي از مدرنيته

وجه اشتراك جوامع اسلامي در مواجهه با غرب در دوران استعمار كلاسيك (قديم)، احساس ناتواني و عقب ماندگي شديد بود كه همراه خود چالش هاي فكري دراز دامن را در عرصه هاي گوناگون براي يافتن راه حل و جبران عقب ماندگي ها، در بين متفكران و نخبگان سياسي جوامع اسلامي درپي آورد. در مصر اين جدال فكري و مناقشه ذهني ناشي از مقايسه فروتري خود با فراتري رقيب، براي نخستين بار در انديشه محمدعلي پاشا مجال بروز يافت. با مروري بر اقدامات اصلاحي محمد علي پاشا، به اين نكته مي توان پي برد كه در ديدگاه وي، رمز و سرچشمه قدرت و سرآمدي اروپائيان، برخورداري آنها از علوم و فنون جديد بوده است. به همين سبب، شاكله سياست هاي اصلاحي محمدعلي پاشا بر اساس الگوبرداري از غرب پي ريزي شد و فرآيند نوسازي در مصر آغاز گرديد. موضع وي در برابر مدرنيته و الگوي پيشرفت و ترقي در غرب ازيكپارچگي و انسجام برخوردار نبود و ماهيتي متناقض و دوگانه داشت. وي از يك سو علوم و فنون جديد غربي ها را كه منشاً پيشرفت و قدرت آنها به شمار مي آمد، مي ستود و بر پايه­ي آن برنامه اي براي نوسازي مصر ترتيب داد؛ ولي از سوي ديگر علاقه اي به پذيرش همه­ي لوازم مدرنيته و اقتضاءات آن نداشت و گاه سياست هاي وي با روح و فلسفه­ ي نهفته در مدرنيته در تعارض جدي قرار داشت. در اين مقاله با واكاوي سياست ها و اقدامات اصلاحي محمدعلي پاشا، و بررسي مواضع مخالفان و موافقان سياست هاي اصلاحي وي و آثار و نتايج اصلاحات انجام شده بر جامعه مصر، تلاش خواهد شد تا ضمن ايضاح نقش محمدعلي پاشا در پيشبرد فرآيند نوسازي و نوگرايي در مصر، تصويري از فهم و تلقي وي از مدرنيته نيز ارائه گردد.