انديشۀ اصلاح خط سعاوي و رد پاي آن در آثار و مناسبات آخوندزاده و شيخ‌الاسلام قفقاز

Suavi’s Ideas about Orthographic Reform and Its Impact on the Works of Akhundzadeh and His Relationship with Sheikholeslam of Caucasus

در نيمۀ دوم قرن نوزدهم ميلادي،‌ بعد از اوج‌گيري بحثِ ضرورت اصلاح خط براي ترقي، علي سعاوي از انديشمندان ديني عثماني، در سال 1867م/1283ق، در روزنامۀ مخبر چاپ لندن مطلبي درباره ضرورت و چگونگي اصلاح خط نوشت كه انتقاد تند ميرزافتحعلي آخوندزاده را در پي داشت. در سال 1874م/1291ق، يعني سال­ها بعد از انتقاد آخوندزاده از مطالب سعاوي، آخوند احمد حسين‌زاده، شيخ‌الاسلام قفقاز و دوست ديرين آخوندزاده، شروع به تاليف كتابي با عنوان معلم‌الاطفال كرد و در آن، بدون اشاره به نام سعاوي، انديشه‌اي همانند او را در ضرورت اصلاح خط مطرح كرد. بررسيِ تطبيقي مطالب شيخ‌الاسلام و سعاوي و تاثير احتماليِ بهره‌گيري شيخ‌الاسلام از انديشه‌اي كه آخوندزاده از آن انتقاد كرد، در مناسبات ميان آن دو مسئله­ اي است كه در پژوهش حاضر با روش توصيفي و تحليلي بررسي مي‌شود؛ همچنين به اين سوال‌ها پاسخ داده مي‌شود كه ميزان اخذ يا اقتباس شيخ‌الاسلام از انديشه و مطالب سعاوي چه اندازه بوده و اين اقدام شيخ‌الاسلام در مناسبات دوستانۀ او با آخوندزاده چه تاثيري گذاشته‌است؟.

In the second half of the 19th century, after the rise of arguments about the necessity of orthographic reform for progress, Ali Suavi, an ottoman religious intellectual, wrote an article about the necessity and method of reforming orthography in the London-based Mokhber newspaper in the year 1867. The article drew harsh criticisms from MirzaFathaliAkhundzadeh. In 1874, years after Akhundzadeh had criticized Suavi’s newspaper article, Akhund Ahmad Hosseinzadeh, the Caucasus Sheikholeslam (i.e., top religious scholar) and an old friend of Akhundzadeh’s, penned a book titled “Moallem al-Atfaal” in which he proposed ideas similar to those of Suavi on the necessity of reforming orthography. A comparative study of the works of Hosseinzadeh and Suavi and the possible effect of Hosseinzadeh’s use of Suavi’s idea on his relationship with Akhundzadeh, is the focus of the present work, which is studied through a descriptive and analytic method. Also, an attempt is made to answer the following questions: to what extent did Hosseinzadeh adopt the ideas and writings of Suavi and what was the effect of this on his friendly relationship with Akhundzadeh?