بررسي جامعه‌شناختي گفتگوهاي خيالي در مطبوعات عصر قاجار

A Sociological Study of Imaginary Dialogues in the Presses of the Qajar Era

گفتگوي خيالي با درون‌مايه‌هاي سياسي و اجتماعي، بارزترين وجوه انتقادي رايج در مطبوعات عصر قاجار است كه روشنفكران و روزنامه‌نگاران اين دوره به كار مي‌گرفتند. نفس رواج اين شيوه نشان‌دهندۀ وضع ويژﮤ جامعۀ ايراني در اين برهۀ زماني است كه در كشاكش عبور از مرحله‌اي تاريخي بود. پرسشي كه در كانون توجه اين پژوهش قرار دارد اين است كه روزنامه‌نگاران عصر قاجار از چه زماني به انتخاب اين شيوه توجه كردند و ناظر به چه اهدافي بود. در دورۀ فتحعلي‌شاه، به استفاده از اين شيوه توجه شد؛ اما در عصر ناصري، وجه انتقادي آن آشكارتر شد و سرانجام در دورﮤ استبدادي محمدعلي‌شاه، به‌علت وجود خفقان فزاينده، به‌مثاﺑﮥ گونه‌اي (ژانر) اثربخش در نشر آگاهي و بيان انتقادهاي سياسي و اجتماعي، از آن استفادﮤ وسيع شد. يافته‌هاي اين پژوهش مبتني‌بر روش توصيفي‌تحليلي و متكي‌بر رويكرد جامعه‌شناختي به نسخه‌هاي باقيمانده از 75 روزناﻣﮥ درون‌مرزي دورﮤ قاجاري است. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه هدف غايي روشنفكران و روزنامه‌نگاران اين دوره از به‌كارگيري چنين شيوهاي، تفهيم نظام مشروطه و مباينت‌نداشتن آن با شرع مقدس و نيز معرفي اين نظام در قالب الگويي مناسب براي ايجاد وضعيت سياسي و اجتماعي مطلوب در جاﻣﻌﮥ ايران بود.

An Imaginary dialogue with political and social themes is one of the critical features of Qajarian press which have been utilized by the intellectuals and journalists of this era. The prevailing theme of this approach reflects the special conditions of the Iranian community at this time of passing through a transitional phase. The main question in this research is: when did the selection of this approach come under the focus of journalists of the time and what was the purpose behind it? Although this approach was common during Fath Ali Shah era, during the Naserddin Shah era its critical aspects became more bolded. Finally, during the autocracy of Mohammad Ali Shah, due to the growing despotisms, this approach was used as an effective genre to disseminate awareness and to express political and social criticisms. The results of this study, based on a descriptive-analytic method, which analyzed all the remaining copies of 75 Persian newspapers of this Era, show that the ultimate goal of intellectuals and journalists of this era by applying this approach was to inform the constitutional system, to show its compatibility to the Islamic laws, and to introduce this system as an appropriate framework for creating the desired political and social conditions in Iranian society.