نگاهي تاريخي بر ديوان ظهيرالدين فاريابي (اتابكان آذربايجان و مشروعيت حاكميت)

A Historical Look at Zahiruddin Faryabi’s Divan: Azerbaijan's Atabakan and the Legitimacy of Sovereignty

دربار سلجوقيان كه تجربه‌هاي ديواني ازجمله تشكيلات شاعر درباري را از غزنويان به ارث برده بود، در اوج قدرت اين سلسله به محل مناسبي براي رشد و نيز استفاده از اين روند براي تبليغ مقاصد سياسي حاكميت تبديل شد. پس از فروپاشي سلطنت سنجر در خراسان، حاكميت مقتدراﻧﮥ خاندان ايلدگز در عراق عجم باعث مهاجرت شاعران اين خطه، ازجمله فاريابي (ف598ق/1201م)، به غرب ايران شد. اين شاعر با پيوستن به دربار قزل‌ارسلان (582تا587/1186تا1191م) و جانشين وي ابوبكر (588تا607ق/1192تا1210م)، در راستاي تبليغ ديدگاه‌هاي سياسي اين خاندان آنها را مدح كرد كه اين درواقع بازتوليد مشروعيت حاكميت آنها بود. اين مقاله درصدد است با رويكردي جديد به نقش شاعران درباري، در خلال طرح ارزش تاريخي ديوان فاريابي، با تعمق در مدايح شاعر و در خلال كشف روح زمانه، چيستي مباني مشروعيت حاكميت را در دورﮤ مدنظر به شيوﮤ تحليل محتوا به بحث بگذارد. فاريابي سلطنت قزل‌ارسلان را به‌علت داشتن مشروعيت ديني و اقتدار كافي براي ﺗﺄمين امنيت و برقراري عدالت، در برابر حكومت طغرل سلجوقي (مقتول به سال590/1194م) مشروع دانسته همچنين داشتن مشروعيت ديني، عدل‌ورزي، انتصاب و اقتدار را در حكم مؤلفه‌هاي مشروعيت ابوبكر در برابر برادران ناتني‌اش مطرح كرده است.

The Seljuk court, which inherited Divan's experiences including the court poet's organization from the Ghaznavids, at the peak of this dynasty, became a good place to grow and use the process to propagate the political goals of the sovereignty. After the collapse of the Sanjar monarchy in Khorasan, the sovereign rule of the Ildegiz dynasty in Ajams caused the emigration of the poets of this area, including Faryabi (598 AH), to western Iran. By joining the Kizil Arsalan's court (582-587 AH) and his successor Abu Bakr (588-607), the poet praised them for promoting the political views of the family, which in fact reproduced the legitimacy of their sovereignty. This paper intends to adopt a content analysis approach to the discussion of court poets’ role, with bringing into light the historical value of Faryabi’s Divan and with delving into poet’s praise in order to uncover the zeitgeist and the nature of legitimacy principles of the ruling in the era in question. Owing to enjoying religious legitimacy and sufficient authority for providing security and justice against Tugrul’s (590), Kizil Arsalan’s governance has been given legitimacy by Faryabi. In addition to having religious legitimacy, justice, appointment and authority have been raised as components of the legitimacy of Abu Bakr against his stepbrothers.