پژوهشي بر تزيينات معماري دورﮤ غزنوي

The Study of Architectural Decorations of Ghaznavid Period

وجود بناهاي تاريخي غزنويان در مناطقي مانند غزنه، لشكري‌بازار و بلخ كه برخي به شكل نيمه‌مخروبه باقي مانده است يا نام آنها در منابع تاريخي و ادبي معتبر درج شده است، همگي نشان‌دهندﮤعظمت اين تمدن، به‌ويژه در خلال سال‌هاي حكومت سلطان محمود (378 تا 421 ق/988 تا 1030) و فرزندش مسعود (421 تا 432ق 1030 تا 1040/م) است. اين فعاليت‌هاي چشمگير عمراني در ساخت مناره‌ها، كاخ‌ها، مدرسه‌ها، مسجدها، باغ‌ها و بناهاي تدفيني با آرايه‌هاي متنوع و زيبا تجلي كرده‌اند و بر اهميت تزيينات معماري در آراستن بناهاي دورﮤ مذكور تأكيد مي‌كنند؛ ازآن‌جمله بايد به كاربرد گستردﮤ حجاري‌هايي با مرمر (رُخام)، آجركاري‌هاي متنوع با تكنيك تراش و قالبي، كاشي‌هاي يك‌رنگ با نقوش برجسته، ديوارنگاره‌ها، گچ‌بري‌ها و آثار چوبي در تزيينات معماري اشاره كرد كه از ميزان علاقه‌مندي و تسلط هنرمندان اين دوره تاريخي نشان دارند؛ بنابراين معرفي انواع اين تزيينات و نحوﮤ كاربرد آنها در بناهاي برجاي‌مانده از دورﮤ غزنوي، هدف اين مقاله است. درواقع مقاله درصدد پاسخ‌گويي به چيستي نقوش گياهي و هندسي و كتيبه ها و تركيب‌بندي‌هاي به‌كاربرده‌شده در اين تزيينات است. روش يافته‌اندوزي با استناد به منابع مكتوب و سايت‌هاي معتبر اينترنتي بوده است كه به روش تاريخي‌توصيفي به انجام رسيده است. ﻧﺘﻴﺠﮥ مطالعات نشان مي‌دهد در تزيينات مذكور، طرح‌ها و نقش‌ها شامل انواع كتيبه‌هاي ظريف به خط كوفي و قلم نسخ، نقوش نمادين (قنديل)، آرايه‌هاي گياهي موزون و درهم‌تنيده (اسليمي و ختايي)، نقوش هندسي همچون گره‌هاي شش و هشت و پيلي، انواع جانوران و پرندگان مانند اسب، فيل، شير، عقاب و...، نقش انسان و موجودات تركيبي با موضوعاتي نظير ﺻﺤﻨﮥ نبرد، بزم و رديف حيوانات در حال حركت است. اين تزيينات بيشتر در كادرهاي محرابي‌شكل، قاب‌بندي‌هاي مُداخل و هندسي و حاشيه‌ها، تركيب و تكرار شده است.

The Monuments of Ghaznavids period in Ghazni, Lashkaribazar and Balkh that some of them, were partly demolished or whose names are just in literary sources, all represent the greatness of this civilization, especially during the years of the reign of Sultan Mahmud (378 to 421 AH / 988 to 1030 AD). These are a unique collection of motifs and different inscriptions that are made with different materials and techniques (for example: Marble, Brick work, tile work, stucco, etc.). In this article, the researcher tries to introduce different architectural decorations used in some monuments of Ghaznavid period and seeks to answer the question that which motifs and compositions used in the decorations? Data collection was done through historical- descriptive method based on written references and preparing pictures of reputable sites, museums, private galleries and etc. The results obtained from architectural decorations of Ghaznavid period shows that the role of Kufic inscriptions, plant motifs, geometric patterns (Knots) and animals (real and Imaginary) in these architectural decorations is very important. The content of them is based on attach, the banquet scene, moving animals, etc. that repeated in Mihrabi framing, knots in margins and backgrounds.