رشد مناسبات اربابي و تأثير آن بر زندگي كشاورزان در دورۀ قاجار (با تأكيد بر ايالت‌هاي شمالي ايران)

The Development of Master Relations and Its Impact on the Life of Farmers during the Qajar Period (with Emphasis on Northern States of Iran)

در قرن نوزدهم ميلادي/سيزدهم قمري، توسعۀ اقتصاد بين‌المللي و رشد مناسبات سرمايه‌داري در ايران، حوزه‌هاي اقتصادي و اجتماعي كشور را تاحدودي از تحولات غرب و نظام جهاني متأثر كرد. وابستگي به نيازهاي بازار جهاني، موجب رشد كشاورزي تجاري و صادرات مواد خام شد. سودآوري فروش فرآورده‌هاي كشاورزي تجاري، باعث اهميت‌يافتن زمين و ملكداري و گرايش طبقات مختلف به زمينداري شد. در اين پژوهش تلاش مي‌شود تا با روش توصيفي‌تحليلي و با بهره‌گيري از اسناد آرشيوي، تأثير تجاري‌شدن كشاورزي، در جايگاه يكي از علت‌هاي رشد مالكيت خصوصي در ايالات شمالي ايران در دورۀ قاجار، بررسي شود؛ همچنين به اين پرسش پاسخ داده شود كه رشد مناسبات اربابي بر زندگي كشاورزان اين منطقه چه تأثيري گذاشت؟ پس از بررسي و تحليل داده‌ها و اسناد، اين نتيجه حاصل شد كه با تجاري‌شدن كشاورزي عده‌اي از طبقات غيرزميندار جامعه، اعم از تاجران و دولتمردان و حتي اتباع خارجي، به سرمايه‌گذاري در اراضي مازندران و گيلان گرايش پيدا كردند. با ورود اين افراد به طبقۀ ملاك جامعه، مالكيت خصوصي رشد كرد و به‌دنبال‌آن، بسياري از كشاورزان بومي بي‌زمين شدند. با گسترش مناسبات ارباب‌رعيتي، مالكان جديد اين قدرت را يافتند تا در امور زراعي، تجاري، مالكيت منابع آبي و ماليات­ اراضي دخالت كنند و ضمن آزار و اذيت كشاورزان و استثمار آنان، فضاي ناامن و آشفته‌اي را در ايالت‌هاي شمالي ايجاد كنند.

The development of the international economy and the growth of capitalist relations in Iran have affected economic and social spheres of the country which are, to some extent, influenced by the developments in the west and the global system in the nineteenth century. Dependence on the needs of the global market led to the growth of commercial agriculture and the export of raw materials. The profitability of the sale of commercial agricultural products led to the importance of land and owner of a property, and the tendency of different classes to land. In this research, we try to use descriptive-analytical method and archival documents, while studying the impact of commercialization of agriculture as one of the reasons for the growth of private property in the northern states of Iran during the Qajar period. The study seek to answer the question that “What is the effect of the development of the relations of mastery in the lives of farmers in this area?”. After reviewing and analyzing data and documents, it was concluded that commercialization of agriculture leads to the tendency of some classlessness of society, including traders, state officials and even foreigners to invest in the lands of Mazandaran and Guilan. By entering these individuals into the owner class of society, private property grew and as a result, many native farmers were without land. These new owners, with the expansion of master-farming relations, found this power to intervene in the field of agriculture, commercial properties, ownership of water resources water resources and land taxes, and to harass farmers and exploit them to create a turbulent atmosphere in northern states.