نظريه گفتمان

نظريه گفتمان به [بررسى] نقش اَعمال و عقايد اجتماعى معنادار در زندگى سياسى مى پردازد. اين نظريه روشى را كه نظام هاى معنايى (گفتمان ها) طرز آگاهى يافتن مردم از نقش هايشان در جامعه را شكل مى دهند بررسى مى كند و به تجزيه و تحليل شيوه تأثيرگذارى اين نظامهاى معنايى يا گفتمان ها بر فعاليت هاى سياسى مى پردازد. گفتمان ها را نبايد ايدئولوژى، به مفهوم سنتى و محدود آن (يعنى مجموعه عقايدى كه به وسيله آن عاملان اجتماعى، اعمال اجتماعى سازمان يافته شان را توجيه و تشريح مى كنند) پنداشت. مفهوم گفتمان در برگيرنده همه انواع اعمال سياسى و اجتماعى است ؛ از جمله نهادها و سازمانها. نظريه گفتمان از علوم تعبيرى اى همچون هرمنوتيك، پديدارشناسى، ساختگرايى و شالوده شكنى الهام مى گيرد (ر.ك: دالمير و مك كارتى، 1977). اين علوم يا به تفسير متون فلسفى و ادبى مى پردازند و يا به تحليل شيوهاى كه به واسطه آن، اشياء و تجربيات معنايشان را كسب مى كنند. با قرار گرفتن در اين شيوه تفكر، رويكرد گفتمان شباهت هايى با روش تفهّم يا وِرشتِهِن ماكس وبر پيدا مى كند. در اين روش شناسى، محقق علوم اجتماعى سعى مى كند تا خود را به جاى عاملى كه در جامعه عمل مى كند تصور كرده، بدين طريق اعمال اجتماعى را درك نمايد. تفاوت در اين است كه تجزيه و تحليل كننده گفتمان راه هايى را مى آزمايد كه به واسطه آنها ساخت هاى معنايى شكل هاى خاص عمل را ممكن مى كنند. براى انجام چنين كارى او سعى مى كند بفهمد كه چگونه گفتمان هايى كه به فعاليت هاى عاملان اجتماعى شكل مى دهند توليد مى شوند، كار مى كنند و تغيير پيدا مى كنند. در تلاش براى فهم اين موارد تحقيق، تحليل كننده گفتمان اولويت را به مفاهيم سياسى اى همچون غيريت سازى، عامليت، قدرت و سلطه مى دهد. اين مقاله شامل چهار بخش است: بخش اول به پيشينه بسط و توسعه نظريه گفتمان اختصاص دارد؛ بخش دوم بعضى از ويژگى هاى اصلى اين رويكرد را با جزئيات بيشتر ارائه مى كند؛ بخش سوم نشان مى دهد كه چگونه نظريه گفتمان با توجه به مورد تاچرگرايى بر مشكلات تجربى فايق مى آيد؛ و بخش آخر نقدهاى اصلى اين رويكرد را ارزيابى مى كند.