سرخس كهنه و سياست سلسله هاي ايراني در قبال آن ( 916-1300هـ)

سرخس، واقع در مرز ايران و تركمنستان، از كهن ترين شهرهاي ايراني است كه به سبب وضع سوق الجيشي، از پيش از اسلام داراي اهميت بوده است. پس از اسلام تا دوره صفوي، نزديكي اين شهر به شهرهاي هرات و مرو كه به صورت متناوب چند سده والي نشي ن خراسان يا پايتخت ايران بودند، و نيز ايمن ماندن آن از هجوم مغولان، موجب تداوم رونق و اهميت آنجا گرديد. اما گزارش منابع از سده 10هـ به بعد، حاكي از زوال تدريجي سرخس و سرانجام نابودي كامل آن در سده 13 است. پژوهش حاضر ضمن بررسي علل زوال سرخس، به تأثير سياست سلسله هاي حكومتگر ايراني بر تأخير يا تسريع نابودي آن مي پردازد. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه رقابت ازبكان با صفويه آغازگر افول سرخس بوده است. با وجود اين، صفويان با برآوردن قدرتي محلي، آنجا را تا پايان حكومت خود حفظ كردند؛ اما سياست نادرشاه به رغم توجه ويژه به سرخس، ناكارآمد بود. طرح دولت قاجاريه نيز نه تنها وضع آنجا را بهبود نبخشيد، بلكه به سبب تبديل شدن سرخس به پايگاه طوايف غارتگر تركمن و بازار فروش بردگان ايراني، سرانجام خود مجبور به ويران كردن آنجا شد.