پيشينة تاريخيِ پيشوندهاي فعلي در زبان فارسي

يكي از انواع فعل در زبان فارسي، افعال پيشوندي است كه كمابيش از دورة باستان تاكنون در زبان فارسي رواج دارند. در اين مقاله چگونگي كاربرد افعال به همراه پيشوند و تأثير كاركرد آن در فعل از چند منظر مطالعه و بررسي شده‌اند. روش انجام اين پژوهش از طريق مطالعۀ تاريخي – تطبيقي زبان‌شناسي تاريخي در زبان فارسي است. اهدافي كه در اين پژوهش دنبال مي‌شود اين است كه سير تاريخي زبان فارسي و تحولات دستوري (صرفي – نحوي) در حوزۀ پيشوندهاي فعلي برپايۀ متون پي‌گيري شود و با اشاره به صورت‌هاي تاريخي فارسي باستان و ميانه، نمودِ آن در چند متن برگزيدۀ فارسي دري به نتايجي بيانجامد. - نخست از ديدگاه پيشينة تاريخي و دگرگوني‌هاي آوايي صورت گرفته در پيشوند فعل از زبان‌هاي ايراني باستان تا فارسي دري مورد بررسي قرار گرفته است. در زبان‌هاي اوستايي و فارسي باستان كمابيش بيست و يك پيشوند فعلي وجود داشته است كه علاوه بر كاركرد و يا نقشِ پيشوند فعل، به‌عنوانِ قيد و حرف اضافه نيز بوده‌اند. اين پيشوندها در زبان‌هاي ميانه غالباً يا متروك شده‌اند و يا چونان جزئي مرده در ساختمان فعل به كار رفته‌اند و كاركرد پيشوندي خود را از دست داده‌اند. در فارسي ميانه براي پرُكردن جاي آن‌ها زبان به پيشوندهاي جديدي نياز پيدا كرد كه بيشتر از قيدها، صفت‌ها و حروف اضافه دوره باستان بوده‌اند. اين دسته به منظور پديدآوردنِ معنايِ جديد بر سر افعال مي‌آمدند و در آن تغيير معنايي ايجاد مي‌كرده‌اند. - دوم از نظر كاركرد معنايي اين پيشوندها مورد بررسي قرار گرفته‌اند كه روي‌هم‌رفته به سه دسته تقسيم شده‌اند: نخست پيشوندهايي كه در معني اصلي خود به كار رفته‌اند. ديگر پيشوندهايي كه در معني فعل ساده هيچ تغييري ايجاد نمي‌كنند، مگر اينكه جنبه تأكيدي دارند. دستة سوم پيشوندهايي كه در معني فعل ساده تغيير ايجاد مي‌كنند و به فعل معني تازه‌اي مي‌بخشند. - سوم كاركرد نحوي اين پيشوندها در رابطه با فعل در محور هم‌نشيني جمله مورد ارزيابي قرار گرفته است. - در پايان افزون بر نتايج به‌دست‌آمده، پيشوندهاي فعلي از منظر بسامد و ميزان كاربرد آن‌ها با فعل‌هاي ساده در قالب جدول و نمودار مورد تحليل قرار گرفته‌اند.