كليدواژه :
ارباح مكاسب , مطلق فائده , غنيمت , متعلق خمس , هبه
چكيده فارسي :
يكي از واجبات اقتصادي در دين مبين اسلام، خمس مي باشد كه خداوند براي اكرام و احترام شأن پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و ذريه او در عوض زكات قرار داده است و يكي از ضروريات مورد توافق مكتب اهل بيت و مكتب عامه مي باشد. اختلاف فقهاي اين دو مكتب تنها در دو مورد است كه اول در متعلق خمس كه فقهاي عامه به غنايم جنگي و ركاز يعني جواهرآلات و معادن (بنا بر اختلافي كه در بين آنها هست) قائل مي باشند به خلاف فقهاي اماميه كه متعلق خمس را در هفت مورد مي دانند و ديگر در مصرف خمس كه فقهاي اماميه آن را براي امام معصوم عليه السلام و فقراي بني هاشم مي دانند ولي در بين فقهاي عامه اقوال مختلفي در اين باره وجود دارد.
يكي از متعلقات خمس در ديدگاه اماميه منفعت است كه مورد اتفاق همه فقيهان اماميه قرار دارد. اما معناي منفعت در آراء فقيهان مورد اختلاف مي باشد، كه آيا فقط شامل منفعت كسب است يا مطلق فائده؟ به طوري كه بعضي فقيهان ادعا كرده اند كه تنها، منفعت كسب و تجارت و زراعت متعلق خمس است و بعضي از بزرگان مطلق منفعت يعني اعم از هبه و عطيه و صداق و ارث را متعلق خمس مي دانند. از متأخرين، مرحوم بروجردي و مرحوم امام خميني و مرحوم فاضل لنكراني، منفعت را فقط منفعت كسب مي دانند ولي در مقابل بزرگاني چون مرحوم خوئي و مرحوم تبريزي و محقق سيستاني، متعلق خمس را فقط منفعت كسب نمي دانند بلكه اعم از كسب، يعني هديه و مطلق منفعت را متعلق خمس مي دانند.
با توجه به اينكه در اين مسئله شهرت و اجماعي وجود ندارد، در اين مقاله، ادله هر دو گروه را مورد توجه و بررسي قرار داده و به اين نتيجه رسيديم كه با توجه به اطلاق آيه شريفه 41 سوره انفال، و روايات معتبره، متعلق خمس، مطلق فائده، اعم از ارباح مكاسب و هبه و ساير فوائد به غير از آنچه دليل خاص آن را استثناء كرده است، مي باشد.
چكيده لاتين :
One of the financial obligatory practices in Islam is khoms which has been established by God instead of zakat to honor the Prophet and his descendants’ dignity and it is one of the necessities with which both Shi’ites and Sunnites agree. The jurisprudents of these two religious schools disagree on only two issues. One of them concerns what is chargeable to khoms. Sunni jurists believe that the booty, jewelry and mines are chargeable to khoms but Shi’ite jurists hold that seven items are chargeable to khoms. The second disagreement concerns where and for what khoms is to be used. Shi’ite jurisprudents believe that khoms belongs to the Infallible Imams and the poor people of Bani Hashem Family while Sunni jurists have different opinions on this issue.
The Twelvers’ jurists unanimously believe that profit is one of the items chargeable to khoms. However, they are divided on the meaning of ‘profit’: whether it refers to the profit of business or the absolute profit? Some scholars have claimed that only benefit of business, commerce and farming is chargeable to khoms and some others believe the absolute profit, including heb-e (gift), atiyye (donation), sedaq (dowry) and inheritance, is chargeable to khoms. Among the later jurists, the late Brujerdi, Imam Khomeini and Fazel Lankarani believe ‘profit’ only refers to business profit while other jurists such as the late Khoee, Tabrizi, and Mohaqeq Sistani hold that the absolute profit, including gift, is chargeable to khoms.
Since there is no consensus on this issue, the arguments of both groups have been evaluated in this study and it is concluded that considering the holy verse 42 in Anfal Surah and the sound narrations, absolute benefits ranging from arbah-e makasib, hebe-e and other benefits, except what has been excluded due to a special reason, are chargeable to khoms .
