ديدگاه دواني درباره علم حصولي و لوازم معرفت شناختي آن

A survey on Dawani’s perspectives on acquired knowledge and its epistemological requirements

مسئله علم حصولي يكي از مسائل مهم و مورد توجه در فلسفه اسلامي به شمار مي رود. فلاسفه و متكلمين در مورد علم و ماهيت آن نظرات متفاوتي ارائه نموده اند. ازجمله ديدگاه هاي بديع در مسئله علم، ديدگاه علامه دواني است. علامه دواني برخلاف جمهور حكما علم حصولي را از مقوله كيف نمي داند و معتقد است عقيده كساني كه علم را كيف نفساني شمرده اند، مستلزم تشبيه و تسامح در تعبير است.اين ديدگاه مورد انتقاد متاخرين بزرگي چون ملاصدراي شيرازي واقع شده است. نگارندگان با بررسي و تتبع در آثار مختلف محقق دواني و پيگيري انديشه او در آثار ملاصدرا، به تبيين ديدگاه علامه دواني و لوازم معرفت شناختي آن پرداخته اند. مهم ترين لوازم عبارتند از: انكار ديدگاه اضافه، تحقق و ايجاب معدومات، مغالطه كاربرد عرفي به جاي كاربرد حقيقي، رد ديدگاه اشباح محاكي، ارتباط مدرَك با محكي و مقوله بودن علم، ارجاع علم حصولي به حضوري.

The problem of acquired knowledge is one of the vital and notable issues in the Islamic philosophy. Philosophers and theologians have made a different approach to the knowledge and its nature. Allameh Dawani had a specific doctrine on the knowledge. He in contrast to the others has not regarded the acquired knowledge under the category of quality believing that the philosophers who have considered the knowledge as a psychic quality applied simile and metaphors in philosophical discussion. His doctrine has been criticized by later great philosophers such as Mulla Sadra. In this paper his thought on the basis of Mulla Sadra’s works and its epistemological consequences has been explained. The most important requirements are as following: denial of categorical relation view, existence and necessary of nothings, fallacy of common usage instead of real application, rejection of resemblance idea, denial of regarding knowledge as a category, returning acquired knowledge to the knowledge by presence.