غربالگري اسانس و عملكرد آنتي‌اكسيداني جمعيت‌هاي خودروي گياه دارويي (Satureja bachtiarica Bunge.) در غرب ايران به جهت شناسايي كموتايپ‌هاي بهينه از گياه

Essential oil Screening and antioxidant activity of Satureja bachtiarica Bunge. population in Ilam Province for Isolation of Promising Chemotypes

اين پژوهش با هدف ارزيابي عملكرد، تنوع فيتوشيميايي اسانس و فعاليت آنتي‌اكسيداني كموتيپ‌هاي مختلف گياه مرزه­ بختياري از رويشگاه­هاي مختلف و شناسايي كموتايپ­ بهينه به‌عنوان رقم زراعي طي سال­هاي 1389 و 1390 انجام شد. اندام‌هاي هوايي و گلدار هشت جمعيت از مرزه بختياري (Saturejabachtiarica Bunge.) از نقاط مختلف استان‌هاي ايلام، گيلان غرب و يك نمونه كشت شده در گلخانه دانشگاه ايلام جمع‌آوري گرديد. اسانس گيري با استفاده از دستگاه تقطير با آب (طرح كلونجر)، آناليز مواد موثره اسانس‌ها با استفاده از GC و GC/MS و عملكرد آنتي اكسيداني نيز با استفاده از روش DPPH ارزيابي گرديد. تجزيه واريانس داده­ها نشان داد كه بين جمعيت‌ها از نظر عملكرد، تركيب فيتوشيميايي و ميزان فعاليت آنتي‌اكسيداني اسانس اختلاف معني­داري وجود داشت. بيشترين و كمترين عملكرد اسانس به‌ترتيب مربوط به منطقه شلم (1/43 درصد) و گلخانه (0/44 درصد) بود. عمده­ تركيبات اسانس گياه شامل تيمول (87/30-39/28 درصد)، پارا- سيمن (63/15-30/0 درصد)، گاما-ترپينن (04/71-2/14 درصد) و كارواكرول (0/41-8 درصد) بودند. رتبه بندي جمعيت­ها بر اساس دو مولفه اول نشان داد كه بيشترين تنوع فيتوشيميايي مربوط به جمعيت شلم بود. جمعيت­هاي مناطق شلم، سورگه، كبيركوه و قلارنگ از نظر خواص فيتوشيميايي در مقايسه با بقيه جمعيت­ها شباهت بيشتري نشان دادند. تجزيه كلاستر بر اساس درصد اجزاي تشكيل دهنده اسانس،جمعيت­ها را به سه كموتايپ مختلف تفكيك نمود. بالاترين و پايين­ترين ميزان فنل كل به‌ترتيب 0/91±292/5 (قلارنگ) و 1/08±194/04 (گردكان) ميلي­گرم پيروكتكول در ميلي­ليتر اسانس بود. فعاليت آنتي‌اكسيداني جمعيت­ها از 0/45±73/8 (بدره) تا 0/9±59/1 (گلخانه) درصد متغير بود. بالاترين و پايين­ترين ميزان IC50 به‌ترتيب 0/67 و 0/40 ميلي‌گرم بر ميلي­ليتر بود كه در مقايسه با (BHT (mg/ml11/0=IC50 راديكال زدايي قابل قبولي داشتند. در پايان جمعيت­ هاي سورگه، قلارنگ، شلم، كبير كوه، رنو و بدره (كلاستر دوم) به‌عنوان كموتايپ برتر جهت فرايند اهلي سازي معرفي گرديد.

This work carried out in order to evaluating of oil yield, phytochemical variation and antioxidant activity of essential oils in different populations of Satureja bachtiarica Bunge. In west of Iran. So the aerial parts of eight wild populations of this plant were collected from different regions of Ilam, Gilane-Gharb provinces and one sample was collected in greenhouse of Ilam University, during 2010 and 2011. The essential oils were obtained by hydro distillation method, were analyzed by GC/MS and the antioxidant activity of them were measured by DPPH assay. The analysis were showed that the populations had significant differences regarding yield, phytochemical composition and their antioxidant activity. Maximum and minimum oil yield were recorded from Shalam and Greenhouse populations, respectively. The main components of plant oil were thymol (39.28-87.30%), p-cymene (0.15-30.63%), γ-terpinene (2.04-14.71%) and carvacrol (0-8.41%). The Shalam population had the highest phytochemical diversity and then the Shalam, Soregeh, KabirKooh and Ghalaarang populations were the most similar populations according to their phytochemical composition. Cluster analysis of populations, which using Ward Algorithm were divided them into three chemotypes. The highest and lowest total phenols contents were recorded in Ghalaarang (292.5±0.91 mg Pyrocatechol/ml) and Gerdakaan (194.04 ±1.08 mg Pyrocatechol/ml) population, respectively. The antioxidant activity of these populations varied from 59.1±0.9 to 73.8±0.45 % in Green house and Badreh, respectively .The Shalam population had the highest (IC50=0.67 mg/ml) in comparison with synthetic antioxidant BHT (0.11 mg/ml). In cluster B including populations of Soregah, Ghalaarang, Shalam, KabirKooh, Renou, and Badreh were remarked for further domestication processes.