بررسي نگرش توليدكنندگان كاهو در استان البرز درباره منابع ايجاد آلودگي و عوامل تبيين‌ كننده اقدامات ايمني غذايي در مزرعه

Study the attitude of lettuce producers in Alborz Province about sources of contamination and explaining factors of on-farm food safety practices

زمينه و هدف: بدون ترديد، توجه به "ايمني غذا در مزرعه" اولين گام در دستيابي به ايمني غذايي و توليد محصول سالم است؛ در حالي‌كه اقدامات مرتبط با ايمني غذايي در مزرعه از سوي كشاورزان به دليل نبود شناخت صحيح مورد توجه كافي قرار نمي­ گيرد. بر اين اساس، هدف اين تحقيق بررسي نگرش كشاورزان درباره منابع ايجاد آلودگي و عوامل تبيين‌­كننده اقدامات ايمني غذايي در مزرعه بود. روش بررسي: اين تحقيق از لحاظ ميزان كنترل متغيرها، غيرآزمايشي و توصيفي، از نظر روش گردآوري داده‌ها، ميداني و به لحاظ قابليت تعميم يافته‌ها، از نوع پيمايشي است. جامعه آماري تحقيق شامل 732 نفر از توليدكنندگان كاهو در استان البرز بود كه يك نمونه 230 نفري از آنان با استفاده از روش نمونه‌گيري طبقه اي با اختصاص متناسب (شهرستان­ ها به‌عنوان طبقات) انتخاب شدند. داده­ ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته، گردآوري شد. روايي صوري و محتوايي پرسشنامه بر‌اساس نظر متخصصان و كارشناسان مرتبط ارزيابي شد و پايايي آن از طريق محاسبهCronbach Alpha براي سه سازه اقدامات ايمني غذايي در مزرعه (0/728)، منابع ايجاد آلودگي در مرحله قبل از برداشت (0/821) و منابع ايجاد آلودگي در مرحله پس از برداشت (0/801) تاييد شد. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS20 انجام گرفت. يافته­ ها: نتايج حاكي از آن بود كه مهمترين منابع ايجاد آلودگي شامل استفاده از سموم و آفت­ كش ­ها در مزرعه و آب آبياري (در مرحله قبل از برداشت) و مكان­ هاي نگهداري و انبار محصول و وجود رطوبت بالا به هنگام انتقال محصول (در مرحله پس از برداشت) بودند. همچنين، نتايج تحليل عاملي اكتشافي با استفاده از چرخش Varimax نشان داد كه متغيرهاي زيربنايي اقدامات ايمني غذايي در مزرعه در پنج عامل اقدامات مرتبط با آموزش و بهداشت كارگران، بهداشت عمومي، آبياري، نظارتي و كنترلي و كنترل دام و حيات وحش، تلخيص و دسته ­بندي شده و در حدود 64/314 درصد از واريانس كل را پوشش دادند. در بين پنج عامل اشاره شده، عامل اقدامات مرتبط با آموزش و بهداشت كارگران با تبيين 18/725 درصد از واريانس كل، مهمترين عامل در مقايسه با ساير عوامل بود. نتيجه­ گيري: با توجه به تعدد منابع ايجاد آلودگي در مرحله قبل و پس از برداشت و احتمال وقوع آلودگي­ هاي مختلف در محصول كاهو، ضروري است كه شرايط لازم براي تشويق و هدايت توليدكنندگان به سوي انجام اقدامات ايمني غذايي در مزرعه به‌ويژه از طريق آموزش آنان درباره شناخت منابع ايجاد آلودگي و اطلاع ­رساني در زمينه اقدامات ايمني و بهداشتي فراهم شود.

Background and Objective: Attention to on-farm food safety is the first step in achieving food safety and production of healthy crops. However, practices related to on-farm food safety are not sufficiently considered by farmers due to the lack of proper understanding. Accordingly, the purpose of this study was to evaluate the attitude of farmers about sources of contamination and explaining factors of on-farm food safety practices. Materials and Methods: This study is a non-experimental and descriptive research in terms of extent of variables control; a filed research according to data collection method; and a survey research in terms of generalizability of findings. The statistical population of the study was 732 lettuce producers in Alborz province of which a sample size of 230 was selected using a stratified sampling method with proportional allocation (counties as strata). Data was collected through research-made questionnaire. Appearance and content validity of the questionnaire was assessed by the experts in the field and its reliability was confirmed based on calculated Cronbach Alpha coefficient for three constructs including on-farm food safety practices (0.728), sources of contamination in the pre-harvest stage (0.821) and sources of contamination in the post-harvest stage (0.801). Data analysis was performed using SPSS software version 20. Results: The results revealed that the most important sources of contamination were the usage of pesticides and toxins on the farm and in the irrigation water (in the pre-harvest stage), locations of crop storage and warehouse and high humidity during crop transfer (in the post-harvest stage). Furthermore, the results of the factor analysis using Varimax rotation indicated that underlying the variables of on-farm food safety practices may be summarized and categorized in five factors: practices related to workers’ education and health; public health; irrigation; monitoring and control; and control of livestock and wildlife. These covered about 64.314% of total variances. Among the five factors mentioned, practices related to workers’ education and health explaining 18.1% of the total variances was the most important factor in comparison with other one. Conclusion: According to the contamination sources in the pre and post-harvest stages and the probability of different contamination in lettuce crop, it is essential to provide necessary conditions for encouraging and directing producers to perform on-farm food safety practices, particularly by educating them on the identification of contamination sources and informing them about essential health and safety practices.