تطبيق تذهيب‌هاي سه نسخه از قرآن‌هاي دوره قاجار با تأكيد بر ويژگي‌هاي بصري آنها

Matching the Illuminations of three Versions of Quran Qajar Period with an Emphasis on their Visual Features

تذهيب‌ قرآن بخش مهمي از هنر تذهيب ايراني- اسلامي را تشكيل مي‌دهد. مسئله‌اي كه در اين تحقيق دنبال مي‌شود، آشنايي و شناخت بيشتر هنر تذهيب به‌ويژه تذهيب‌هاي قرآني دوره قاجار است. نقش و رنگ و تركيب‌بندي از عوامل مهم در بازشناسي و تفكيك مكاتب هنري تذهيب هستند كه در سه نسخه قرآن مُذَّهَب مكتب قاجار با كدهاي (47): كاتب اشرف‌الكتاب اصفهاني و مُذَّهِب فتح‌الله نقاش، (41): كاتب حسين ارسنجاني و (4): كاتب عليرضا پرتو اصفهاني، ثبت‌شده در موزه و كتابخانه ملي ملك، بررسي و مطابقت شده‌اند. با تجزيه‌وتحليل اين سه نسخه به پرسش اصلي اين تحقيق يعني «قرآن‌هاي دوره قاجار چه ويژگي‌هاي بصري دارند و اين ويژگي‌ها چگونه مورد تحليل و تبيين قرار مي‌گيرند؟» پاسخ داده شده است. روش اين تحقيق، كيفي و استقرايي بوده و از نقطه‌نظر بررسي داده‌ها، توصيفي - تحليلي است؛ هم‌چنين در جهت هدف اصلي اين تحقيق يعني «مطالعه و شناخت عناصر بصري حاكم بر سبك كمال‌گراي هنر تذهيب دوره قاجار به‌ويژه در نسخ خطي قرآن» گام برداشته شده است. شيوه گردآوري اطلاعات، تحقيق ميداني و كتابخانه‌اي است و منابعي مانند نسخ مذهب قرآن، مقاله، پايان‌نامه و كتاب موردمطالعه قرار گرفته‌اند. يافته‌هاي اين تحقيق، نشان‌دهنده تفاوت در نوع و كاهش تنوع نقش‌مايه‌هاي اسليمي و ختايي و نيز تجمل و گستردگي سطوح تذهيب و ترصيع در صفحات ابتدايي و گاه انتهايي نسخه‌هاي قرآني اين دوره است. اضافه شدن سرلوح‌هاي تاج‌مانند پركار و ظريف، تعدد حاشيه‌هاي باريك در تركيب‌بندي و به‌كارگيري رنگ‌هاي درخشان و خالص به‌خصوص رنگ طلايي در سطح گسترده از ويژگي‌هاي مهم تذهيب‌هاي قرآني دوره قاجار است.

The Quran’s illumination forms are important parts of the Iranian illumination art. This research considers the recognition of the visual features of Quranic illumination in Qajar period. The motif, color and combination of the important factors of Quranic illumination are used to classify the illumination. These factors have been selected of the Qajar period in three versions of the illumination in the Qur’an of the Qajar School is being studied and matched. These Quranic manuscripts are kept and encoded with (4), (41), (47) in the Malek National Library and Museum. The Calligrapher and the illuminator of (47) are Ashraf-alKottabe Isfahani and Fatah-Allahe Naghash, respectively. On the other hand, Calligraphers of (41) and (4) are Hussein Arsanjani and Alireza Partvoo Isfahani. The main aim of this research is to achieve the visual elements that are seen in the perfectionist style of Qajar Quranic illuminating art. The main question of this research is “what are the visual features of the Quran Qajar period, and how are these characteristics analyzed and explained?” The research method is descriptive-analytic. and the method of collecting information is field research and library one. The findings of this research indicate the difference in the type and reduction of the diversity in Eslimi and Khataei motifs; the luxury and expansiveness of the illumination in the primary and sometimes end pages of the Quranic verses of this period. The addition of elaborate and elegant crown-like symbols, and the plurality of narrow margins in the composition and application of brilliant, pure colors, especially the golden color, in the extensive range, is one of the important features of the Quranic illuminations.