بررسي تحولات ساختار بازار جهاني پسته با تاكيد بر نقش ايران

Structural evolution of the pistachio global market with emphasis on the role of Iran

سابقه و هدف: بررسي ساختار بازار جهاني و شناسايي مزيت ­هاي نسبي يكي از اقدام ­هاي مهم براي توسعه صادرات و سرمايه­ گذاري در توليد محصولات و فرآورده ­هاي صادراتي است. در اين پژوهش ساختار بازار جهاني پسته و روند تحولات آن با تاكيد بر نقش ايران در سال­هاي اخير مورد بررسي قرار گرفته است. براي اين منظور شاخص ­هاي معرف ساختار بازار جهاني بر پايه ادبيات موضوع شناسايي و محاسبه شده­ اند.مواد و روش‌ها: ساختار بازار جهاني صادات پسته با تعيين درجه تمركز صادركنندگان و واردكنندگان بر پايه شاخص ­هاي درجه تمركز بازار(مانند معكوس شمار بنگاه ­هاي فعال در بازار صادرات و واردات پسته، نسبت تمركز n بنگاه صادراتي و وارداتي پسته، شاخص هرفيندال-هيرشمن و شاخص هانا-كي) و ساختار جهاني واردات آن با تعيين درجه تمركز واردكنندگان آن بررسي شده است. تغييرات اين شاخص ­ها در طول زمان به عنوان معياري از تحولات ساختار بازار جهاني مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و نقشي كه ايران در اين تحولات مي تواند و بايد بر عهده بگيرد تعيين شده است.نتايج و بحث: ايران براي سال­هاي متمادي (پيش از سال 2008) با در اختيار داشتن بيش از نيمي صادرات جهاني پسته، مقام نخست را در سطح جهاني دارا بوده لكن اين سهم در فاصله زماني (2013- 2008) با روند كاهشي همراه شده است به طوري كه از 37 درصد در سال 2008 به 17 درصد در سال 2013 كاهش يافته است. اين روند كاهشي نشان دهنده جايگزين شدن كشورهاي رقيب صادركننده به­ ويژه آمريكا به جاي ايران در بازارهاي جهاني است. نتايج بررسي، نشان داد انحصار شديد در ساختار بازار پسته و از نوع بنگاه مسلط براي چهار بنگاه برتر شامل ايران، آمريكا، چين و تركيه در دوره مورد بررسي وجود دارد. شاخص مزيت نسبي در رابطه با ايران نسبت به ديگر رقيبان بسيار بالاست، اما روند تغييرات آن در طي دوره مورد بررسي كاهشي است كه نشان از نبود راهبرد (استراتژي) مشخص صادراتي است.نتيجه‌ گيري: مشكلات و بازدارنده ­هاي داخلي و خارجي مقابل صادرات پسته ايران، به همراه فرصت طلبي كشورهايي چون آمريكا و تركيه كه با برنامه ­هاي مدون بلند مدت افزايش سهم خود را در بازارهاي جهاني پسته دنبال مي ­كنند باعث شده كه در سال­هاي اخير صادرات پسته ايران دچار نوسان­ هاي شديد شود. لذا در دستور كار قرارگرفتن برنامه­ هاي درازمدت حساب شده در زمينه توسعه صادرات و سياست­هاي فعال و انعطاف پذير تجاري، مي­ تواند به بهره­ گيري بهتر و بيشتر از مزيت­ هاي نسبي كشور در بخش كشاورزي منتهي شود. اعمال سياست ­هاي كنترل و تثبيت نرخ ارز را مي­توان يكي از عامل ­هاي موثر بر ثبات صادرات اين محصول و در نتيجه مزيت نسبي صادراتي دانست. اطلاعات شفاف درباره روند آينده نرخ ارز نقش موثري در حفظ موقعيت ايران در بازارهاي جهاني خواهد داشت.

Introduction: Analysis of the structure of the global market and identifying the comparative advantages is one of the most important measures to promote exports and investment in export production (Li and Bender, 2002). The focus of this study is the structure and development of the pistachio trade market with an emphasis on the role of Iran in recent years. For this purpose, basic indices of market structure have been introduced and calculated. Materials and metods: The structure of the world pistachio export market has been investigated to determine the degree of the concentration of exporters and importers based on market concentration indices (e.g. the reverse of the number of active firms doing pistachio import/export), concentration ratio of pistachio import/export firms, Herfindahl-Hirschman Index, and Hannah-Kay index (Hannah and Kay, 1977). Changes in these indicators over time have been analyzed as a measure of the structural changes in the global market. The role that Iran can and should take in these developments has also been determined based on the revealed comparative advantage (RCA) and symmetric RCA (Mehrabi Boshrabadi and Neshat, 2009). Results and discussions: For many years )before 2008(, Iran was the world’s top pistachio exporter with more than half of all exports coming from Iran. During 2008-2013, however, that share has diminished. From 37% in 2008, pistachio exports dropped to 17% in 2013. This decline reflects the advancement of competitor countries, especially the USA, in world markets. The results showed a strong monopoly in the market structure of pistachios with four dominant firms from Iran, America, China and Turkey in the period under review. Iran’s comparative advantage is very high compared to others, but the downward trend during this period indicates the absence of a specific export strategy. Conclusion: Internal and external barriers against the export of Iranian pistachios, along with opportunistic countries such as America and Turkey that have implemented long-term plans to increase market share, have caused severe fluctuations in Iranian pistachio exports in recent years. Having long-term programs to promote exports on the agenda along with active and flexible business policies could lead to better comparative advantages in agriculture. Controlling and stabilizing the exchange rate policy could also affect the stability of exports and therefore the export comparative advantage. Clear information on future trends in exchange rates will have an important role in maintaining Iran's position in global markets.