مباني حجيت «ظن متاخم به علم» و ساز و كارهاي تشخيص آن

The Principles of the ‘Authority of Presumption to the Knowledge’ and the Mechanisms of its Diagnosis

«ظن متاخم» به‌معناي اعتقادي راجح و سخت نزديك به علم است كه موجب اطمينان و سكون نفس مي‌شود. اين ظن با اسامي ديگري نيز در زبان فقيهان به‌كار رفته است؛ مانند ظن اطميناني، ظن قوي، قطع عرفي، علم اطميناني، علم عادي و عرفي. چنين ظني از شمول آيات نهي‌ كننده از عمل به ظن خارج است و حجيت آن ذاتي نيست؛ ولي با ادله‌اي همچون كتاب، سيرۀ عقلا، حكم عقل و قياس اولويت به‌اثبات رسيده است. برخي از اسباب حصول آن، اموري چون شياع، اجماع، علم به اشيا و تواتر است. ظن متاخم به علم، در فقه و اصول كارايي فراوان دارد. براي نمونه، مي‌توان از آن به‌منظور حجيت امور گوناگون بهره برد؛ چون خبر ثقه، تعارض اصل و ظاهر، طهارت حيوان مذكي، تشخيص قبله، مكان نمازگزار، اثبات عدالت شهود، تقليد در فروع دين و مسائل فراوان ديگر. همچنين در مسائل قضايي كارايي دارد.

Presumption approximate to knowledge is the firm belief to the knowledge which leads to the certainty and calmness of the soul. This kind of presumption is mentioned under different titles such as certainty presumption, firm presumption, custom certainty, certainty knowledge, and common and custom knowledge by Islamic jurists and are being excluded from the verses of presumption. Albeit it does not enjoy a natural authority, it has been proven by the indications of the Book, the Intellectuals’ Conduct, the Wisdom, and the Priority Analogy. To obtain such a knowledge, some kinds of means and sources are as expansion, consensus, knowledge of the things, and successive transmission. Presumption approximate to knowledge has found different applications in jurisprudence. For instance, it could be used to prove authenticity of different cases such as sound tradition, the inner and outer contradiction, purely-slaughtered animal purity, knowing the Qiblah direction, the place of salat prayer, proving the witnesses’ justice, and emulating the branches of religion, as well as other cases such as judicial problems.