نظريه جبران خسارت عدم النفع محقق الحصول در فقه اماميه

The Theory of Compensating Certain Lost Profit Damage in Imamiya Jurisprudence

خسارت عدم‌النفع، خسارت ناشي از محروميت از نفعي است كه در صورت فقدان عمل زيان‌بار يا با اجراي تعهد به‌وسيله متعهد براي متعهدله پديد مي‌آيد، اعم از اينكه نفع مذكور ناشي از مال معيّن يا شخص معيّن باشد يا نفعي باشد كه صرفاً از انجام عمل مورد تعهد حاصل مي‌شود. فقيهان اماميه در زمينه جبران خسارت عدم‌النفع اتفاق‌نظر ندارند. قائلان به عدم جواز، به عدم صدق عنوان ضرر بر خسارت عدم‌النفع، عدم ماليّت منافع بالقوّه‌، عدم موجوديت فعلي نفع و فقدان رابطه سببيّت استناد جسته‌اند. درمقابل قائلان به جواز به قاعدۀ لا ضرر، اتلاف و تسبيب، ماليّت منافع و بناي عقلا، استناد كرده‌اند. با امعان‌نظر در ادله موافقان و مخالفان جبرانِ خسارتِ عدم‌النفع درمي‌يابيم كه موافقان، برخي از مصاديق عدم‌النفع را مشمول ادله جبران خسارت دانسته‌اند و مخالفان بعضي ديگر از مصاديق عدم‌النفع را غيرقابل‌جبران دانسته‌اند. از‌اين‌رو، در اين نوشتار خسارتِ عدم‌النفع محقق‌الحصول، قابل جبران به‌شمار آمده، خسارتِ عدم‌النفعِ محتمل‌الوقوع غيرقابل‌جبران دانسته شده است. ملاك تميز خسارت عدم‌النفع محقق‌الحصول از محتمل‌الوقوع در اين است كه بين خسارتِ عدم‌النفعِ محقق‌الحصول با فعل محروم‌كننده، رابطه سببيّت انحصاري احراز مي‌شود درحالي‌كه چنين رابطه‌اي در خسارت عدم‌النفعِ محتمل‌الوقوع محرز نيست. اين مقاله به‌روش توصيفي تبييني و به‌شيوۀ كتابخانه­ اي صورت گرفته است.

Lost profit damage refers to the damage due to losing the profit because of the actions of an infringer or the profit that the obligee would have been received if the obligor had fulfilled his obligation; no matter whether the profit is generated from a specific property or person, or is received merely because of fulfilling the obligation. Imamiya jurists have a difference of opinion over compensating lost profit damage. Some jurists do not believe in compensation for lost profit damages presenting the reasons that lost profit is not subsumed under the rubric of damage, potential profits have no financial value, such profits do not exist in practice, and the lack of causality. On the other side, the proponents of compensation for lost profit damage resort to the principle of lā-ḍarar (denial of injury or malicious damage), the principle of itlāf and tasbīb (causing direct or indirect damage or loss), the financial value of profits, and intellectuals’ stipulation. Scrutinizing the reasons presented by the proponents and the opponents shows that only some cases of lost profits are subjected to compensation by the proponents, while the opponents reject the compensation for lost profits in some other cases. Therefore, the paper concludes that certain lost profit damage is compensable and contingent lost profit damage is not compensable. Certain lost profit damage refers to the cases in which the disruptive action’s role as the exclusive cause of damage is confirmed, while such role is not demonstrated in contingent lost profit damage.