فرهنگ‌تخريب يا تخريب‌فرهنگي...! بررسي نمونه‌هايي از رفتارهاي فرهنگي به ‌عنوان عوامل مخرب در آثارِ تاريخي ­ـ ­فرهنگي ايران

The destructive Culture or destructed by culture…! A study on cultural practices and expressions as the primary causes for damages in historic-cultural properties – A case study of Iran

آثار تاريخي، به‌جز اين‌كه تحت تأثيرِ روندِ طبيعي افول و زوال قرار دارند، در برخي موارد به طورِ كامل، قابل كنترل نيستند، همواره توسط عوامل متعدد ديگر نيز مورد تهديد و در معرض خطر هستند. از عوامل شناخته شدة طبيعي و اقليمي گرفته تا برخي رفتارهاي انساني. مي‌توان گذشته از كنش‌هاي اجتماعي‌ـ ‌رواني كه در مطالعات رفتارشناسي اجتماعي (جامعه‌­شناسي رفتاري) از آنها به عنوان ونداليسم ياد مي‌كنند، پاره‌‌اي از رفتارهاي انساني خاص را مشاهده كرد كه داراي ابعاد قابل بررسي و مهم در حوزة فرهنگ هستند و به ‌شكلي بسيار مهم و كاملاً قابل بررسي، ريشه در باورهاي فرهنگي و بومي مناطق مختلف دارند و به‌گونه‌­اي عميق مثل هر اعتقاد و باوري ديگر، براي ساكنان يك منطقه و باورمندان به آن داراي ارزش محسوب مي­‌شوند. گاهي از اوقات، اين­‌گونه باورهاي فرهنگي و رفتارهاي ناشي و متأثر از آن، به‌صورت مستقيم يا غيرمستقيم به تخريب آثار فرهنگي‌ـ‌تاريخي منجر مي‌شوند. در حوزة­ حفاظت از ارزش‌­ها و مواريث فرهنگي (ملموس و ناملموس)، پرسش مهم آن است كه كدام موضوع داراي اهميت بيشتر است؟ به تعبير ديگر؛ در نگهداشت كدام موضوع بايد كوشش بيشتر كرد. اثرِ فرهنگي يا رفتارِ فرهنگي؟و آيا مي‌توان به‌صورت توأمان از تخريب آثار جلوگيري كرد و هم يك رفتارِفرهنگي را كه اساسِ تعريف و غنا در منظرِفرهنگي است حفظ كرد؟ دركِ اين موضوع كه در حفاظت از مفهوم ميراث ­فرهنگي به ويژه مفاهيم در ارتباط با منظرِفرهنگي ، پيوستي غيرقابل انكار ميان عناصر و آثار تاريخي و فرهنگي و باورها و رفتارهاي متأثر از آن وجود دارد، مي‌­تواند در فهم، تحليل، معرفي آثار مؤثر واقع شود و در حيطة حفاظت، رفتاري مطمئن‌­تر و اصيل‌­تري را موجب شود. با اين نگاه پژوهش حاضر، سه نمونه از اين رفتارها را در چند حوزة كاملاً متفاوت از جغرافياي فرهنگيِ بزرگ و متنوعِ ايران مورد بررسي قرار داده است و با تشريحِ جنبه‌هاي فرهنگي، رواني و اجتماعي اين‌گونه رفتارها، كوشش نموده با تحليلِ چنين رفتاري، امكان حفاظت از موضوعات و مفاهيم مورد اشاره را بررسي كند.

Natural deterioration is only one of the identified threats to historic properties. There is a broader range of threats including natural and climatic effects and also human activities. The human acts are not limited to such anti-social behaviors that in behavioral sociology are known as vandalism; they also include culturally approved acts such as cultural rituals, etc. that are truly valued by their entire society. Sometimes these cultural acts could directly or indirectly cause damages to historic properties. This raises an important dilemma vis-à-vis to the preservation of cultural heritage and its tangible and intangible values: What should we preserve, the cultural property or the cultural practice? How is it possible to prevent damages to historic properties, but also to be able to preserve cultural practices that are essential characters to Cultural Landscape richness? In the preservation of cultural heritage, and more particularly those subjects related to the cultural landscape, understanding the integrity of the historic property and its related cultural beliefs support its success and authenticity. This paper considers three such kinds of cultural behaviors from the wide variety of Iran’s cultural geography and analyzes their psychological, social and traditional aspects in order to examine the possibility of multi-preservation methods for these difficult cases.